Eerder deelde wij al vijf prachtige woorden die je niet terug zult vinden in onze Nederlandse Bijbel. Bijbelvertalers maken immers in ieder land andere keuzes. Een Zulu-woord als ‘ubuntu’ bijvoorbeeld, kun je alleen maar vertalen in hele zinnen (‘ik ben omdat wij zijn’). En leg het woord ‘gezellig’ maar eens uit aan een niet-Nederlander. Hier zijn nog vijf woorden die Bijbels in China, Costa Rica, Amerika, Papoea-Nieuw-Guinea en Mexico wel kennen maar wij niet.
1. Dao / 道: reden; pad richting rechtvaardig leven; spraak (Chinees)
Wanneer Johannes in zijn evangelie naar Jezus verwijst als het Woord, is dat een krachtige echo van de scheppingsdaad in Genesis, waarbij God spreekt en het universum wordt gecreëerd. Waarschijnlijk was het Johannes’ bedoeling om deze correlatie te maken maar hij bedoeld er waarschijnlijk nog meer mee. Sterker nog, de Griekse term die hij gebruikt, Logos, staat centraal in de Griekse filosofie. En door de eeuwen heen betekent het van alles.
Waarschijnlijk heeft geen enkele taal ooit de perfecte vertaling gevonden voor Logos maar lezers van de Chinese Bijbel komen een vertaling tegen die erg robuust is. De meeste Chinese Bijbels vertalen Logos met Dao. Je hebt er vast wel eens van gehoord. Dao is de centrale term in elke Chinese religieuze en filosofische traditie en beschrijft het zoeken van het pad richting goed leven. Bizar genoeg betekent het ook ”spreken”. Hier vinden we een overlap van twee verschillende maar eeuwenoude culturen die nog meer betekenis geven aan Johannes’ originele boodschap, wanneer hij begint met ”In het begin was het Woord.” Aan het einde van een aflevering uit de wereldwijd populaire serie The Chosen wordt deze correlatie subliem weergegeven (kijk vanaf 2:13):
2. Yumi: wij en jij (Tok Pisin, Papoea-Nieuw-Guinea)
Sommige talen hebben een voordeel boven het Nederlands (en Grieks, Hebreeuws en Aramees). In het Nederlands hebben we alleen het inclusieve woord wij. Maar in veel talen is er een verschil tussen een inclusief wij (‘ik en jij en mogelijk anderen’) en een exclusief wij (‘hij/zij/zij en ik, maar niet jij’).
Dit heeft bijzondere theologische implicaties bij bijvoorbeeld Markus 4:38. De discipelen vragen hier aan Jezus, tijdens een storm: ‘Meester, kan het u niet schelen dat we vergaan?’ (NBV). Sprekers van Tok Pisin, een taal in Papoea-Nieuw-Guinea, en honderd andere talen, zijn hier gedwongen om een keuze te maken. Wat voor soort ‘wij/we’ is dit eigenlijk?
In Papoea-Nieuw-Guinea hebben ze ervoor gekozen dat dit een ‘inclusief wij’ is, met het woord yumi. Wat betekent dat de discipelen niet alleen vragen naar zichzelf, maar ook Jezus includeren. Dat Jezus ook zou kunnen omkomen in de storm. De vertalers hadden het idee dat de discipelen lang gewacht hebben, worstelend met hun eigen angsten, totdat ze dachten: maar dit is een gevaar voor Jezus (en voor onszelf). Laten we Hem wakker maken.
”Was die storm ook een gevaar voor Jezus? Wilden de discipelen hem beschermen? Sommige vertalers denken van wel.”
3. Ña̱ kúꞌu̱ ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xi̱ꞌín yó: wij die van anderen houden (Tezoatlán, Mexico)
Liefde is een abstract begrip. Het verwijst niet naar een object (zoals een tafel of een boom) maar naar een idee, of kwaliteit. Onze taal zit vol met zinnen als ‘Ik houd van die kleur’, maar ook ‘Ik houd van mijn partner’. Er zit geen verschil in het woord ‘houden van’. Maar er zijn veel talen op de wereld die een abstracte term voor liefde, zonder dat het toegewezen is aan iets, niet kunnen supporten. Neem het Teozatlán in Mexico.
Toen ze bij de bekende tekst van 1 Korintiërs 13 (‘Liefde is geduldig, liefde is vriendelijk’), realiseerde de vertalers dat de tekst niet praat over een soort van ontastbare, vage kwaliteit maar over de liefde van mensen die van mensen houden. Vertaler John Williams vertelt hierover: ”De context leidde ons tot de conclusie dat 1 Korintiërs 13 niet een soort van liefdesgedicht is, maar meer een terechtwijzing voor de Korintiërs. Het liet zien dat ze niet van elkaar hielden.’ Daarom hebben we deze 1 Korintiërs 13 op een bijzondere manier vertaald: ‘Dat wij van andere mensen houden is dat we kracht aan hun binnenste geven.” Dat is nog eens wat anders dan hoe we deze bekende tekst kennen.
”In mexico lees je in 1 Korintiërs 13: dat wij van andere mensen houden, is dat we kracht aan hun binnenste geven.”
4. Bideezhí: haar jongere zus (Navajo, Amerika)
Jezus’ vriendinnen Marta en Maria waren zussen. Dat verteld de Griekse tekst ons. Wat de tekst ons niet verteld is wie de oudste was en wie de jongste. In honderden culturen en talen is dit een belangrijk detail, want zij hebben niet slechts woorden voor ‘broer’ of ‘zus’, maar de woorden geven ook de volgorde aan van geboorte. Eerste geboorterecht, iemand?
Bijna alle vertalers hebben er daarom voor gekozen om Maria de jongere zus te maken van Marta. Zo heeft de Bijbel in het Navajo, een inheemse Amerikaanse taal, het woord Bidzeezhí gegeven om de volgorde van de vrouwen aan te geven. Waarom? Omdat in de Hebreeuwse cultuur het gebruikelijker was om het eerste meisje Marta te noemen. En omdat Marta het werk in huis doet. Zijn dit harde feiten? Niet per se, maar ze zijn een resultaat van het zorgvuldig analyseren van de tekst.
5. Diri: graveer je geest (Ngäbere, Panama en Costa Rica)
De menselijke taal is een wonder. Elk nieuw inzicht van al die duizenden talen die gesproken worden kan weer wat zeggen over wie God is. Het woord wat Ngäbere sprekers in Panama en Costa Rica gebruiken wanneer ze praten over God’s wijsheid, is Diri. Dit betekent ‘het graveren in je geest’.
Wij, van Revive, hopen dat deze nieuwe woorden je geïnspireerd hebben om op een dieper level God te leren kennen en ontdekken. En dat de woorden zich mogen graveren in je geest.
