Afgelopen week publiceerden we een artikel over “Hoe kan het dat goede leiders vallen?” Helaas is het een bekend fenomeen in evangelisch Nederland dat het soms “misgaat” in een gemeente. Vele leden verlaten de kerk, blijven thuis of zoeken langere tijd naar een nieuwe plek. Waarom doet dit toch zo’n pijn en hoe kunnen we herstel vinden?
Tekst: Jan-Willem Meijer, kerkplanter
Mijn indruk is dat dit vooral speelt in evangelische gemeenten. Dat is ook niet zo verwonderlijk als we zien hoe mensen hier terecht zijn gekomen. Ze hebben God gevonden, misschien wel via de huidige kerk, of mensen hebben een traditionele kerk verlaten vanwege een nieuwgevonden geloofsbeleving. Bij de nieuwe geloofsbeleving hoort ook de kerk, waarin we allerlei nieuwe dingen ervaren en God op een nieuwe manier leren kennen. Niet zelden was er het verlies van contact met familie en vrienden die deze nieuwe stap niet konden meemaken. In de evangelische gemeente vinden we een nieuwe familie. Er zijn verschillende activiteiten waar een fijne sfeer is en we leren broeders en zusters kennen.
Geleidelijk aan is er bewust of onbewust een gevoel ontstaan dat er toch iets niet helemaal klopt. Vaak wordt dit langere tijd weggedrongen. De gedachte kan zijn: “Het zal wel aan mij liggen,” en natuurlijk wordt alles in de gemeente met de bijbel gelegitimeerd. Dan komt er een moment dat “het misgaat.” Er ontstaat strijd in het leiderschap, of er komen zaken openbaar over een leider die duidelijk niet in orde zijn. Dit is het moment dat mensen zichzelf gaan toestaan om te twijfelen over de gang van zaken en emotioneel wat afstand nemen. Niet zelden komt er nu een kettingreactie op gang van allerlei dingen die terugkijkend ook twijfelachtig of ronduit niet okay waren. Het is hier dat veel mensen soms erg verward raken. Wat klopt er dan nog wel? Waar hebben we al die jaren in geloofd?
Trauma
Onlangs las ik ergens waarom schokkende gebeurtenissen, zoals de aanslagen op 9/11 of in mijn eigen stad Enschede de vuurwerkramp zo traumatisch kunnen zijn voor mensen. Het heeft ermee te maken dat veel mensen vanuit een goede kindertijd opgroeien met het idee dat de wereld “okay” is. Wanneer opeens bij een ingrijpende nare gebeurtenis duidelijk wordt dat dit niet altijd zo is, raakt men diep geschokt en emotioneel gedesoriënteerd.
“Om onszelf te beschermen en dit wereldbeeld in stand te houden worden misschien wel langere tijd signalen genegeerd die zeggen dat iets niet helemaal in de haak is.”
Dit kan gelijk opgaan voor het geestelijk opgroeien in een gemeente; de buitenwereld is slecht maar God is goed en de gemeente ook. Om onszelf te beschermen en dit wereldbeeld in stand te houden worden misschien wel langere tijd signalen genegeerd die zeggen dat iets niet helemaal in de haak is. Hier kan ook het fenomeen “gaslighting” spelen, dit betekent dat alle signalen met emotioneel overwicht en geestelijke verklaringen worden rechtgepraat, waardoor iemand niet meer op de eigen indrukken vertrouwt.
Geestelijke waarheid
Naast deze meer psychologische verklaring is er ook een geestelijke verklaring. De gemeente is niet zomaar een maatschappelijk verband. Jezus noemt haar “Mijn lichaam.” Jezus zegt dat iedereen die in Hem gelooft onderdeel wordt van Zijn lichaam en dat waar twee of drie in Zijn naam bijeen zijn Hijzelf in hun midden is, en dat de gemeente de sleutels heeft van het Koninkrijk der hemelen (Matt. 18:20, Matt. 16:19). Dit is een geestelijke werkelijkheid die velen ook zo hebben ervaren. Er was eens iemand die in een bijbelschool een schokkende ontdekking deed. “Dus de kerk wordt het lichaam van Christus genoemd? …Maar wat is het dan als iemands lichaam gebruikt wordt voor geld?”
Deze retorische vraag hoef ik niet te beantwoorden. Ook wanneer iemand de macht neemt over andermans lichaam hebben we hier sterke bewoordingen voor, laat staan wanneer het gaat over seksualiteit. Wanneer er sprake is van misstanden in de kerk op het gebied van geld, macht of seksuele intimidatie, is het goed te begrijpen dat dit voelt als misbruik. Alle betrokkenen zullen een ervaring hebben die te maken heeft met geestelijk misbruik. Vaak is er weinig begrip voor mensen die heftig reageren op wantoestanden in hun kerk wanneer zij er zelf niet erg direct mee te maken hadden, maar dit is niet raar! Ook jij bent slachtoffer. Jij hebt je overgegeven aan Christus en aan zijn gemeente en daar is misbruik van gemaakt.
Hoe kunnen wij tot herstel komen?
Na deze heftige woorden is te begrijpen dat we na dit soort situaties diep zijn geraakt en echt herstel nodig hebben. In de bijbel had David een vergelijkbare ervaring. Het volk Israël onder het oude verbond wordt in de bijbel vergeleken met de gemeente. In de tijd van David was er een sterke leider die door God was aangesteld, koning Saul. Koning Saul had David aangesteld als aanbiddingsleider. Echter had Saul de gunst van God verloren en begon zich steeds meer als tiran te gedragen om zijn positie toch te behouden. Hij begon David naar het leven te staan, en liet zelfs de priester doden die David had geholpen. Ook hield hij zich niet aan zijn afspraken en gaf de vrouw van David aan een ander terwijl hij zichzelf steeds bleef rechtvaardigen.
We zien dat David enorm loyaal was naar Saul maar op zeker moment zat er niets anders op dan te vluchten. Via Gat komt hij terecht in de grot bij Adullam. Adullam wordt vertaald als “afgesloten plaats” maar ook als “gerechtigheid voor de mensen.” Hier is David veilig en componeert hij Psalm 57 waarin hij schrijft dat hij schuilt bij God en gerust is dat God hem zal verlossen, en dat God zal afrekenen met wie hem vertrapte. Ondertussen trekt iedereen die problemen heeft en verbitterd is samen in deze grot. Hier wordt de basis gelegd voor Davids latere regering (zie de opsomming van Davids helden in 2 Samuel 23).
God wil jou een plaats geven waar je veilig bent en waar je tot herstel mag komen. Hij zal jou hierin leiden als je Hem daarom vraagt. Probeer te zien dat de pijn die jou is aangedaan van mensen komt en niet van God. Probeer de rust te zoeken en probeer opnieuw God te zoeken. God wil jou ook opnieuw in contact brengen met andere gelovigen. Dat kan lastig zijn want “verbitterde” mensen zijn erg gevoelig in het contact met anderen. Je hoeft je ook niet volledig te geven, je kunt het contact opbouwen tot het niveau waar het veilig voelt en met sommige mensen mag het gewoon oppervlakkig blijven. Jezus deelde met de twaalf meer dan met de andere mensen, en daarbinnen weer meer met Petrus, Jakobus en Johannes . Dan staat er ook nog dat Jezus zichzelf niet toevertrouwde aan de mensen want hij wist wat in de mens was (Joh. 2:24,25). Bovenal: blijf lof zingen! David deed dat ook in Adullam, een veilige plaats waar gerechtigheid en herstel begon. Het plan van God is niet voorbij, sterker nog, als je over enkele jaren terugkijkt zul je zien dat de Heer jou sterker heeft gemaakt en het ten goede heeft gebruikt.